“TRADE WAR” MỸ- TRUNG VÀ BÀI HỌC LỊCH SỬ NHẬT BẢN

Nhật Bản từng là nước có nền kinh tế đứng thứ 2 thế giới, và, cũng có ý đồ soán đạt ngôi vị thứ nhất của Mỹ, cũng có thể nhằm “rửa hận” trong thất bại về quân sự hồi thế chiến 2. Thực hiện kế hoạch này là các "Zaibatsu", các tập đoàn kinh tế có từ thời Minh Trị, nó được bảo hộ bởi nhà nước, hay đúng hơn là một kiểu “gia đình trị” trong kinh tế, và thao túng chính trị.

Có lẽ chúng ta cần ngược lại một thời kỳ rất thú vị của lịch sử Hoa Kỳ, giai đoạn đầu “Đại tư bản” ở Mỹ, khi các nhà tài phiệt như Rockefeller, Morgan và Carnegie bỏ tiền vận động cho Thống đốc bang Ohio -William Mc Kinley đắc cử Tổng thống, một chiến dịch vận động được coi là “tốn kém nhất trong lịch sử nước Mỹ”. Năm 1896, với sự đắc cử của Mc Kinley, sự độc quyền không bị kiểm soát của các đại công ty tưởng như là vĩnh viễn, chính nó đã gây ra sự bất công trong xã hội, một trong những nguyên chính là do cách kinh doanh không công bằng, cạnh tranh “bẩn” đã dẫn đến các cuộc đại khủng hoảng kinh tế của Mỹ. 

Nhưng, lịch sử thường có những bất ngờ, một nhân vật mới xuất hiện : Theodore Roosevelt. Roosevelt xuất thân là một công tử con nhà giàu nổi tiếng ăn chơi ở New York, bỗng nhiên từ bỏ vai trò doanh nhân mà chuyển sang chính trị, cách ăn mặc và sinh hoạt của Roosevelt thường bị báo chí chế nhạo, nhưng ông đã bỏ công sức thay đổi hình ảnh của mình để trở thành người của công chúng, thậm chí còn gia nhập quân đội, trở thành người hùng sau cuộc chiến tranh Tây Ban Nha, rồi trở thành Thống đốc bang New York, với cương vị này việc đầu tiên mà Roosevelt đưa ra là các đạo luật nhằm thắt chặt sự kiểm soát đối với các doanh nghiệp lớn, mục tiêu là những nhà tài phiệt đang thao túng nước Mỹ.

Biết Roosevelt là một người không thể bị mua chuộc, các “ông lớn” như Rockefeller và Morgan tìm một cách tinh vi hơn, biến Roosevelt thành “Phó Tổng thống”, một chức vụ mờ nhạt ở Hoa Kỳ, cuộc bầu cử năm đó (1900) lại tái diễn như kỳ trước, với những thỏa thuận ngầm, Mc Kinley giới thiệu Roosevelt ra tranh cử chức Phó tổng thống. Đúng như dự đoán, Mc Kinley tái đắc cử với số phiếu áp đảo và Roosevelt trở thành Phó tổng thống. Với sự hỗ trợ như vậy, Rockefeller và Morgan đã tự do mở rộng đế chế của mình đến mức không tưởng.

Nhưng vào năm 1901, Mc Kinley bị ám sát bởi Leon Czolgosz, một công nhân ở nhà máy của bị sa thải khi Morgan mua lại công ty này để thành lập “Thép Mỹ” độc quyền trong lĩnh vực thép, ông ta tham gia vào phong trào vô chính phủ đang nở rộ bởi dân chúng Mỹ đã chán ngấy việc toa rập giữa các đại doanh nhân và chính khách. 
William Mc Kinley chết, và Theodore Roosevelt trở thành Tổng thống, việc đầu tiên của vị tân TT là gửi thông điệp : Khẳng định các nhà tư bản lớn chỉ nên coi mình đơn thuần là nhà tư bản. Khẳng định những công chức của đất nước được bầu là do dân chúng lựa chọn.

Roosevelt nhanh chóng triển khai việc tấn công vào các tập đoàn tư bản độc quyền, đầu tiên là tập đoàn đường sắt do J.P.Morgan là chủ sở hữu. Morgan lao lên DC, xông vào Nhà Trắng “như một cơn bão giận dữ”. Kể lại chuyện này, TT Roosevelt viết trong hồi ký : “ Đây chính xác là vấn đề với Morgan. Hắn hành xử cứ như tôi là một ông trùm của ngành cạnh tranh hay gì đó”. TT Roosevelt đã kiện Morgan ra Tòa án Liên bang. Đây là vụ kiện đầu tiên của chính phủ đối với một tập đoàn, chính phủ đã thắng và đế chế đường sắt độc quyền của Morgan sụp đổ. 

Đắc cử nhiệm kỳ thứ 2, Roosevelt lại tiên hành kiện hàng chục tập đoàn tư bản khác, trong đó vụ nổi tiếng nhất là Chính phủ kiện tập đoàn dầu mỏ Rockefeller (tường thuật vụ kiện này phải cần 1 bài dài). Nước Mỹ thay đổi nhanh chóng, sự tàn bạo của “chủ nghĩa tư bản hoang dã” bị chế ngự, nó cũng sinh ra một lớp những nhà kinh doanh mới như Henry Ford và một tầng lớp đông đảo nhất cũng ra đời, đó là những người trung lưu, những người thực sự đại diện cho “giấc mơ Mỹ”. Và, người Mỹ đã học được nhiều bài học về sự tham lam quá độ sẽ dẫn đến đâu ? “Tinh thần Mỹ” là tin tưởng sâu sắc rằng : Biết quyền lợi của mình đến đâu là đủ sẽ dẫn đến công bằng và lương thiện.

Quay lại chuyện nước Nhật, cuối thập niên 70, đầu 80, Nhật Bản cũng vươn lên thành cường quốc kinh tế thứ 2 thế giới, một trở ngại của họ là đồng dollar đang chiếm vị trí bá chủ trong rổ thanh toán quốc tế. Nền kinh tế mà phải phụ thuộc vào đồng ngoại tệ là tiềm ẩn một rủi ro. Họ làm cách nào ? Họ phải bán hàng vào Mỹ (lợi dụng chính sách quy chế “tối huệ quốc” được miễn thuế), cũng như chính sách kinh tế dựa vào xuất khẩu, họ đầu tư vào Mỹ, mua các công ty Mỹ, mở công xưởng, ăn cắp các phát minh vv…và mua công trái Hoa Kỳ để trở thành “chủ nợ” của nước Mỹ, yên tâm rằng chính phủ Mỹ không thể để đồng dollar quá mất giá dẫn đến khủng hoảng. Thế giới vẫn lầm tưởng Hoa Kỳ là tay “nhà giàu mới nổi” ngờ nghệch, chính điều này đã dẫn họ đến những thất bại đau đớn.

Nước Mỹ phản ứng thế nào ? Ngoài hệ thống truyền thông thổi bùng lên “mối nguy hiểm mang tên Japan”, có những phong trào bài Nhật, không mua hàng Nhật, hành pháp Liên bang thì hành xử như nó đã được quy định theo Hiến pháp mỗi khi quyền lợi quốc gia bị đe dọa.

Ngày 22/9/1985 tại New York ,”Thỏa ước Plaza” (Plaza Accord) được ký để giải quyết “chiến tranh tiền tệ” giữa 5 cường quốc Phương Tây, mà thực chất là nhằm vào Nhật Bản, buộc nước này phải tăng giá đồng Yên so với đồng USD và các ngoại tệ chủ chốt khác. Thỏa ước Plaza là đòn độc, khiến Nhật không thể dùng chiến thuật dumping (giảm giá), cạnh tranh không lành mạnh nhờ hỗ trợ của chính phủ để đánh bại các công ty Mỹ. Và cũng từ đây bong bóng bất động sản Nhật bị bể, kinh tế rơi vào trạng thái trì trệ suốt từ đầu những năm 1990 đến nay mới phục hồi, và, từ đây trở đi Nhật không bao giờ trở thành mối đe dọa về kinh tế với Mỹ nữa. Cũng từ đây hai khái niệm “Tư bản thân hữu” và “lợi ích nhóm” ra đời. Nhưng dù sao, Mỹ và Nhật vẫn là một đồng minh chiến lược, người Nhật vẫn nổi tiếng là một dân tộc sẵn sàng học hỏi để tiến lên

China không chịu học “Bài học Nhật Bản”, họ quá ngông cuồng, hơn nữa cuộc “chiến tranh thương mại” này không đơn giản chỉ là kinh tế. Con Rồng Đỏ đang cố tìm cách gượng dậy sau cú đánh của Hoa kỳ đồng thời vận công hồi phục nguyên khí đễ chịu đựng trận chiến tranh lạnh 2.0 trong nhiều năm nữa. Trật tự thế giới củ đang bị xóa đi để sắp xếp lại theo hướng Mỹ đang giành thế chủ động trong bất ổn và động loạn ..